Biocenoza pochwy – co powinnaś wiedzieć?

Zarówno biocenoza pochwy, jak i cytologia to badania, które wykonuje się w gabinecie ginekologicznym. Choć oba polegają na pobraniu wymazu z pochwy lub szyjki macicy, mają zupełnie inny cel i dostarczają różnych informacji o zdrowiu kobiety. Warto jasno wyjaśnić, czym się różnią, kiedy się je wykonuje i jakie znaczenie mają dla profilaktyki zdrowotnej.

Flora bakteryjna pochwy to delikatny ekosystem, który łatwo ulega zaburzeniom. Na jej równowagę wpływa wiele codziennych czynników – współżycie seksualne, antybiotykoterapia, kąpiele w basenie, zmiany hormonalne, a nawet stres. Każda kobieta, niezależnie od wieku, może doświadczyć objawów wynikających z zaburzonej mikroflory: od upławów i pieczenia po częste nawroty infekcji. Badanie biocenozy pochwy pozwala sprawdzić, czy pałeczki kwasu mlekowego nadal pełnią rolę naturalnej ochrony, czy też miejsce zajęły bakterie i grzyby wywołujące stany zapalne. To proste badanie daje odpowiedź, co naprawdę dzieje się w drogach rodnych i czy konieczne jest leczenie, czy jedynie profilaktyka.

Flora bakteryjna, czyli mikrobiom pochwy

Mikrobiom pochwy to złożony i dynamiczny ekosystem. Zmienia się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego i etapów życia kobiety. W prawidłowych warunkach dominują w nim pałeczki kwasu mlekowego. Produkują one substancje o działaniu przeciwdrobnoustrojowym. To one chronią przed rozwojem infekcji. Gdy ich liczba gwałtownie spada, a miejsce zajmują bakterie beztlenowe, rozwija się bakteryjne zapalenie pochwy ). To jedno z najczęstszych zaburzeń flory intymnej u kobiet w wieku rozrodczym na całym świecie.

Czym jest biocenoza pochwy?

Biocenoza pochwy to badanie mikrobiologiczne, którego celem jest ocena flory bakteryjnej w drogach rodnych. W prawidłowych warunkach dominują w niej pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus), które chronią przed infekcjami. Gdy ich ilość spada, a pojawiają się inne bakterie czy grzyby, może dojść do stanu zapalnego, infekcji grzybiczej albo bakteryjnej waginozy.

Badanie biocenozy wykonuje się głównie wtedy, gdy kobieta odczuwa objawy takie jak: świąd, upławy, pieczenie czy nawracające infekcje intymne. Wynik pokazuje, czy flora pochwy jest prawidłowa, czy zaburzona i jakie drobnoustroje dominują.

Badanie biocenozy pochwy funkcjonuje również pod nazwami:

• badanie czystości pochwy – tradycyjnie stosowane określenie, które odnosi się do stopnia obecności pałeczek kwasu mlekowego i ewentualnych drobnoustrojów chorobotwórczych,
• wymaz z pochwy – potoczna nazwa odnosząca się do sposobu pobrania materiału, czyli pobrania próbki wydzieliny z pochwy do analizy.

We współczesnej praktyce medycznej używa się przede wszystkim terminu „biocenoza pochwy”, bo lepiej oddaje istotę badania – ocenę całego mikroekosystemu pochwy, a nie tylko jej „czystości”.

Jak przebiega badanie czystości pochwy?

Badanie czystości pochwy, czyli biocenoza pochwy, jest szybkim i bezbolesnym badaniem ginekologicznym. Polega na pobraniu wymazu z pochwy specjalną jednorazową szczoteczką lub patyczkiem zakończonym wacikiem. Materiał umieszcza się na szkiełku mikroskopowym, a następnie ocenia w laboratorium.

Krok po kroku wygląda to tak:

1. Wizyta u ginekologa – pacjentka siada na fotelu ginekologicznym, tak jak przy zwykłym badaniu.
2. Założenie wziernika – lekarz delikatnie rozchyla ściany pochwy, by uzyskać dostęp do wydzieliny.
3. Pobranie materiału – za pomocą wacika lub szczoteczki pobiera się próbkę wydzieliny z pochwy.
4. Przygotowanie preparatu – próbka jest nanoszona na szkiełko lub umieszczana w pojemniku i trafia do laboratorium.
5. Analiza mikroskopowa – laborant sprawdza, jakie bakterie dominują, czy są obecne grzyby, pierwotniaki (np. Trichomonas vaginalis) czy bakterie chorobotwórcze.

Cała procedura trwa kilka minut i nie wymaga specjalnego przygotowania, poza unikaniem współżycia i stosowania globulek dopochwowych na 1–2 dni przed badaniem.

Wynik otrzymuje się zwykle w formie oceny tzw. stopnia czystości pochwy (I–IV), który określa równowagę między pałeczkami kwasu mlekowego a innymi drobnoustrojami.

Jak interpretować wyniki badania czystości pochwy? – skala Kuczyńskiej

Badanie czystości pochwy (biocenoza) opisuje się najczęściej według skali Kuczyńskiej. Skala ta określa, jaki jest stosunek bakterii ochronnych (pałeczek kwasu mlekowego Lactobacillus) do bakterii chorobotwórczych i innych drobnoustrojów.

I stopień czystości pochwy – flora prawidłowa

• Dominują pałeczki kwasu mlekowego.
• Nie stwierdza się obecności bakterii chorobotwórczych ani grzybów.
• pH pochwy jest kwaśne (ok. 3,5–4,5).
  ➡️ Wynik świadczy o zdrowym mikrobiomie pochwy, najlepszej ochronie przed infekcjami.

II stopień czystości pochwy – flora mieszana

• Pałeczki kwasu mlekowego nadal dominują, ale pojawiają się też pojedyncze bakterie inne niż Lactobacillus.
• Może występować niewielka liczba leukocytów (białych krwinek).
  ➡️ Wynik uznawany za prawidłowy, choć mikroflora może być mniej stabilna.

III stopień czystości pochwy – flora zaburzona

• Pałeczki kwasu mlekowego są w mniejszości lub prawie zanikają.
• Pojawiają się bakterie chorobotwórcze (np. Gardnerella vaginalis, pałeczki Gram-ujemne, rzęsistek, drożdżaki).
• Widać więcej leukocytów, co świadczy o stanie zapalnym.
  ➡️ Wynik wskazuje na infekcję intymną lub stan zapalny, wymaga leczenia.

IV stopień czystości pochwy – flora nieprawidłowa

• Brak pałeczek kwasu mlekowego.
• Dominują bakterie chorobotwórcze i/lub grzyby.
• Leukocyty obecne w dużej liczbie, obraz silnego stanu zapalnego.
  ➡️ Wynik oznacza poważne zaburzenie mikroflory i konieczność konsultacji lekarskiej oraz wdrożenia leczenia.

Skala Kuczyńskiej pozwala lekarzowi szybko ocenić stan mikroflory pochwy. Wyniki I i II stopnia są prawidłowe, natomiast III i IV stopień sugerują infekcję, która wymaga leczenia. Badanie czystości pochwy ma duże znaczenie w diagnostyce nawracających stanów zapalnych, planowaniu ciąży i kontroli po leczeniu ginekologicznym.

W niektórych nowoczesnych laboratoriach zamiast skali Kuczyńskiej stosuje się nowsze klasyfikacje (np. Nugent score, Amsel criteria), ale w Polsce nadal powszechnie używa się określenia „czystość pochwy wg Kuczyńskiej”.

Skala Nugenta – co to jest?

Skala Nugenta to bardziej szczegółowa, 10-stopniowa metoda oceny biocenozy pochwy, która pozwala dokładniej określić ryzyko bakteryjnego zapalenia pochwy (BV). Jest powszechnie stosowana w badaniach naukowych i laboratoriach na całym świecie, a w Polsce obok skali Kuczyńskiej bywa używana w nowoczesnych pracowniach diagnostycznych.

Jak działa skala Nugenta?

Badanie polega na ocenie rozmazu mikroskopowego z pochwy, barwionego metodą Grama. Pod mikroskopem zlicza się trzy rodzaje bakterii:

• pałeczki Lactobacillus – flora ochronna,
• bakterie Gram-ujemne i pałeczki krótkie (np. Gardnerella vaginalis, Bacteroides, Prevotella),
• Gram-ujemne pałeczki zakrzywione (Mobiluncus).

Każda z tych grup otrzymuje punkty, które sumuje się w skali od 0 do 10.

Interpretacja wyników:

• 0–3 punkty → flora prawidłowa, dominują Lactobacillus.
• 4–6 punktów → flora pośrednia, równowaga mikrobioty zaburzona.
• 7–10 punktów → obraz zgodny z bakteryjnym zapaleniem pochwy (BV).

Dlaczego jest stosowana?

Skala Nugenta uznawana jest za „złoty standard” w diagnostyce naukowej i międzynarodowej standardem (CDC, WHO). Daje bardziej obiektywny i powtarzalny wynik niż tradycyjna ocena czystości pochwy wg Kuczyńskiej.

W jakim celu wykonuje się badanie biocenozy pochwy?

Biocenoza pochwy to badanie mikrobiologiczne, które pozwala ocenić skład i równowagę flory bakteryjnej w drogach rodnych kobiety. Jej głównym celem jest sprawdzenie, czy dominują w niej pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus) – bakterie chroniące przed infekcjami, czy też doszło do zaburzeń sprzyjających rozwojowi chorobotwórczych drobnoustrojów.

Badanie wykonuje się przede wszystkim:

• w diagnostyce infekcji intymnych – np. grzybiczych, bakteryjnych, rzęsistkowicy,
• przy nawracających stanach zapalnych pochwy i sromu,
• gdy występują objawy, takie jak świąd, pieczenie, nieprawidłowa wydzielina czy nieprzyjemny zapach,
• w trakcie leczenia ginekologicznego, aby ocenić skuteczność terapii,
• w ramach przygotowań do ciąży lub zabiegów ginekologicznych, gdzie prawidłowa flora pochwy zmniejsza ryzyko powikłań.

Biocenoza pochwy ma też znaczenie profilaktyczne. Badanie pozwala wykryć zaburzenia mikroflory jeszcze przed pojawieniem się nasilonych objawów. Dzięki niemu możesz zapobiec rozwojowi poważniejszych problemów, takich jak bakteryjne zapalenie pochwy (BV) czy infekcje, które mogą sprzyjać komplikacjom położniczym.

Biocenoza pochwy – kiedy warto wykonać badanie?

Biocenoza pochwy nie jest wykonywana rutynowo u każdej kobiety, ale są sytuacje, w których lekarz szczególnie je zaleca.

1. Objawy infekcji intymnych

• świąd, pieczenie, podrażnienie,
• nieprawidłowa wydzielina (żółta, zielona, grudkowata, o nieprzyjemnym zapachu),
• ból podczas współżycia lub oddawania moczu.

2. Nawracające stany zapalne
Jeśli infekcje intymne często nawracają, badanie pozwala ustalić, czy przyczyną jest zaburzona flora bakteryjna, która wymaga leczenia i odbudowy.

3. Kontrola skuteczności leczenia
Po zakończeniu terapii przeciwgrzybiczej, antybiotykowej lub probiotycznej, biocenoza pozwala sprawdzić, czy równowaga mikrobiomu została przywrócona.

4. Przygotowanie do ciąży i w trakcie ciąży
Zaburzenia flory pochwy zwiększają ryzyko infekcji i powikłań położniczych, w tym przedwczesnego porodu. Dlatego lekarze często zlecają biocenozę kobietom planującym ciążę i ciężarnym.

5. Przygotowanie do zabiegów ginekologicznych
Przed operacjami lub niektórymi procedurami (np. histeroskopia, łyżeczkowanie) sprawdza się stan mikroflory, by zmniejszyć ryzyko powikłań.

6. Diagnostyka nieprawidłowych wyników cytologii
Czasami zmiany zapalne widoczne w cytologii są wskazaniem do wykonania biocenozy, aby ustalić, jakie drobnoustroje je wywołały.

Biocenoza pochwy nie jest badaniem profilaktycznym takim jak cytologia, ale ma duże znaczenie w diagnostyce i kontroli infekcji intymnych. Jest zalecana przy objawach zakażeń, nawracających stanach zapalnych, w ciąży oraz przed zabiegami ginekologicznymi. Dzięki niej lekarz może dobrać skuteczniejsze leczenie i zadbać o równowagę mikrobiomu pochwy.

Ile kosztuje badanie biocenozy pochwy?

To zależy od laboratorium, miasta i tego, jakie dodatki (np. posiew, PCR) są w pakiecie. Cena badania biocenozy pochwy w Polsce zazwyczaj wynosi kilkadziesiąt złotych — najczęściej od ok. 40 do 70 zł w większości laboratoriów.

Przygotowanie do badania czystości pochwy (biocenozy)

Aby wynik biocenozy był wiarygodny, trzeba się odpowiednio przygotować. Badanie polega na pobraniu wymazu z pochwy, dlatego każda ingerencja w mikroflorę może wpłynąć na rezultat.

Najważniejsze zasady przygotowania:

• Unikaj współżycia – co najmniej 24–48 godzin przed badaniem.
• Nie stosuj globulek dopochwowych, kremów, probiotyków ani leków dopochwowych – przez minimum 2–3 dni przed pobraniem.
• Nie wykonuj irygacji pochwy ani nie używaj płynów do higieny intymnej wewnątrz pochwy – mogą zaburzyć naturalną florę.
• Nie wykonuj badania w trakcie miesiączki – najlepiej zaplanować wizytę kilka dni po zakończeniu krwawienia.
• Odczekaj kilka dni po antybiotykoterapii – antybiotyki mogą zmienić skład mikrobiomu, dlatego biocenozę warto wykonać dopiero po zakończeniu leczenia.
• Zadbaj o higienę w dniu badania – umyj się tylko zewnętrznie, wodą lub delikatnym płynem do higieny intymnej, bez ingerencji do środka pochwy.

Przygotowanie do badania czystości pochwy polega głównie na tym, by nie zaburzać naturalnej flory bakteryjnej przed pobraniem próbki. Dzięki temu wynik wiernie odzwierciedla stan mikrobiomu i lekarz może postawić trafną diagnozę.

Cytologia a wymaz z pochwy

Cytologia i wymaz z pochwy to dwa różne badania ginekologiczne. Cytologia polega na pobraniu komórek szyjki macicy i służy głównie profilaktyce raka szyjki macicy, pozwalając wykryć zmiany przedrakowe i nowotworowe. Wymaz z pochwy, nazywany też biocenozą lub badaniem czystości, polega na ocenie flory bakteryjnej pochwy i wykrywaniu infekcji intymnych. Oba badania się uzupełniają, ale nie zastępują – jedno bada komórki nabłonka, drugie mikroorganizmy obecne w drogach rodnych.

Podsumowanie

Biocenoza pochwy to jedno z prostszych, ale niezwykle ważnych badań ginekologicznych. Dzięki niemu można ocenić równowagę mikroflory i szybko wykryć zaburzenia, które sprzyjają infekcjom. Niezależnie od wieku, kobieta może być narażona na problemy intymne – wpływ mają na to współżycie, antybiotykoterapia, zmiany hormonalne, a nawet kąpiele w basenie czy jacuzzi. Regularna kontrola stanu mikrobiomu i konsultacja z ginekologiem pozwalają nie tylko wyleczyć objawy, ale przede wszystkim zapobiegać nawrotom infekcji i dbać o zdrowie intymne na każdym etapie życia.

Źródła:

• Narodowy Instytut Onkologii – Program profilaktyki raka szyjki macicy, 2023.
• WHO: Cervical cancer screening (2022).
• American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG): Vaginitis and vaginal microbiota, 2021.
• CDC: Cervical cancer screening guidelines, 2023.
• The Female Vaginal Microbiome in Health and Bacterial Vaginosis – PMC

Disclaimer. Tekst ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. W przypadku dolegliwości intymnych lub nieprawidłowego wyniku badań skontaktuj się z ginekologiem.