Boże Narodzenie w województwie świętokrzyskim

Święta Bożego Narodzenia w regionie świętokrzyskim od wieków łączyły religijną uroczystość z bogactwem ludowych zwyczajów. W wiejskich domach panował spokój, zapach drewna, siano szeleściło pod obrusem, a w kątach izby stały snopy zboża. Dla dawnych mieszkańców tych ziem Wigilia nie była tylko kolacją – to dzień pełen symboli, wróżb i gestów, które miały zapewnić pomyślność w nadchodzącym roku.

Przygotowania do Wigilii

Dzień wigilijny rozpoczynał się bardzo wcześnie. Gospodarze starannie sprzątali dom, obejście i stajnię. Wierzono, że porządek przyciąga szczęście, a brud i lenistwo sprowadzają pecha. W tym dniu nie wolno było pożyczać przedmiotów ani pieniędzy – mogło to przynieść straty w nowym roku. Kobiety kończyły pranie i gotowanie przed południem, bo wieczorem wszelkie prace były zakazane.

W izbie pojawiały się symbole dobrobytu i płodności: snopy zboża ustawiane w kątach, siano na podłodze oraz zielone gałązki iglaste wsuwane za obrazy. W części domów wieszano także podłaźniczkę – gałązkę świerkową ozdobioną jabłkami, orzechami i kolorowym papierem. Miała chronić dom przed złem i przynieść błogosławieństwo.

Wigilijny stół i potrawy

Stół wigilijny przykrywano białym obrusem, a pod nim układano sianko. Czasem obwiązywano go łańcuchem, aby rodzina przez cały rok trzymała się razem. Liczba potraw zależała od zamożności domu – w bogatszych rodzinach pojawiało się ich dwanaście, w uboższych sześć lub siedem.

Na stole królowały postne dania: barszcz z uszkami, kasza z suszonymi śliwkami, groch z kapustą, kluski z makiem, pierogi, susz z owoców i kutia. Mięso było zakazane, a ryba – dziś nieodłączna część Wigilii – na świętokrzyskie stoły trafiła dopiero w XX wieku. Wcześniej podawano potrawy oparte głównie na warzywach, zbożach i grzybach.

Wróżby i wierzenia

Wierzono, że Wigilia to dzień magiczny, w którym granica między światem ludzi a duszami przodków staje się cienka. Dlatego w wielu domach zostawiano na stole dodatkowe nakrycie – dla nieznajomego gościa lub właśnie dla duchów bliskich.

Każdy gest miał znaczenie. Nie wolno było się kłócić ani płakać, bo mogło to przynieść nieszczęście. Gospodarz, zanim usiadł do stołu, wychodził na chwilę do ogrodu, by „powitać drzewa” i zapewnić urodzaj. Pierwsza osoba, która przekroczyła próg w tym dniu, miała wróżyć los domu – lepiej, by był to mężczyzna, bo jego obecność zwiastowała pomyślność.

Po kolacji nie sprzątano od razu ze stołu – zostawiano resztki potraw, by „dusze zmarłych też mogły się posilić”.

Święta i zabawy

Pierwszy dzień świąt był czasem spokoju i modlitwy. Nie odwiedzano sąsiadów, by „nie wynieść szczęścia z domu”. Dopiero w drugi dzień Bożego Narodzenia, czyli w świętego Szczepana, do domów wchodzili kolędnicy. Przebierali się za zwierzęta, anioły i diabły, nieśli gwiazdę i śpiewali kolędy. Gospodarze obdarowywali ich ciastem, jabłkami lub drobnymi datkami.

Na Ponidziu zachował się także dawny zwyczaj „plewienia prosa” – zabawy, w której młodzi ludzie tańczyli i śmiali się, by zapewnić sobie szczęście w miłości.

Świętokrzyskie dziś

Choć wiele dawnych zwyczajów zanikło, duch tych świąt przetrwał. W niektórych wsiach do dziś zostawia się sianko pod obrusem, a Koła Gospodyń Wiejskich przypominają stare przepisy i kolędy. Coraz częściej powraca się też do ręcznie robionych ozdób i wspólnego kolędowania.

Kielce – świąteczna stolica regionu

Kielce w grudniu zamieniają się w prawdziwe centrum świątecznej atmosfery. Miasto rozświetla się tysiącami lampek, a na Rynku pachnie piernikiem, grzanym winem i choinką. Od kilku lat najważniejszym punktem grudniowych wydarzeń jest Kielecki Jarmark Bożonarodzeniowy, który przyciąga mieszkańców i turystów z całego województwa.

W 2024 roku jarmark trwał od 19 do 22 grudnia. W tym czasie w sercu miasta stanęły dziesiątki drewnianych domków z rękodziełem, lokalnymi produktami i potrawami przygotowanymi przez koła gospodyń wiejskich. Na scenie występowali artyści z regionu, chóry szkolne i zespoły folklorystyczne. Największe wrażenie robił moment rozświetlenia miejskiej choinki – to chwila, na którą co roku czekają całe rodziny.

Ulica Sienkiewicza, główny deptak Kielc, rozbłyska wtedy iluminacjami, a na Placu Artystów działa lodowisko i strefa dla dzieci. W wielu parafiach odbywają się koncerty kolęd, kiermasze i wspólne spotkania wigilijne, a w Teatrze Stefana Żeromskiego organizowane są świąteczne spektakle.

Nie brakuje też akcentów charytatywnych – kielczanie chętnie włączają się w zbiórki prezentów i żywności dla potrzebujących. Władze miasta od lat podkreślają, że święta w Kielcach mają łączyć mieszkańców i przypominać o tym, co w tym czasie najważniejsze – o wspólnocie i dobroci.

W grudniu warto również odwiedzić Kielecki Park Miejski im. Staszica, gdzie pojawiają się iluminowane postacie aniołów, reniferów i szopek. Całość tworzy bajkową scenerię, która zachwyca dzieci i dorosłych.

Święta w Kielcach to połączenie tradycji, muzyki i nowoczesności. Miasto potrafi łączyć gwar jarmarku z chwilami refleksji – dlatego coraz więcej osób wybiera grudniowy spacer po oświetlonych ulicach jako swoją małą, świąteczną tradycję.

Włoszczowa – kolędy, wspólnota i świąteczne tradycje

Włoszczowa co roku w grudniu zamienia się w miejsce, gdzie święta naprawdę czuć w powietrzu. Choinka przed Urzędem Gminy i iluminacje w centrum przypominają o zbliżającym się Bożym Narodzeniu, ale to nie dekoracje są tu najważniejsze. Miasto pielęgnuje wspólnotowy charakter świąt – ludzie spotykają się, śpiewają kolędy i uczestniczą w wydarzeniach, które łączą pokolenia.

Tradycją jest organizowany przez Dom Kultury we Włoszczowie Świętokrzyski Konkurs Kolęd i Pastorałek, który od lat przyciąga wykonawców z całego regionu. Przesłuchania odbywają się w grudniu, a koncert laureatów w styczniu. To nie tylko przegląd talentów, ale też piękne przypomnienie o tym, że wspólne śpiewanie jest częścią lokalnej tożsamości.

W okresie przedświątecznym w mieście odbywają się także kiermasze, spotkania opłatkowe i kolędowanie uliczne. Szkoły i parafie przygotowują jasełka, a mieszkańcy chętnie włączają się w zbiórki charytatywne – to sposób na dzielenie się dobrem, który w tym regionie wciąż ma znaczenie.

Włoszczowa nie stawia na głośne imprezy, ale na atmosferę bliskości. Tu święta pachną chlebem, piernikiem i opłatkiem. To miejsce, gdzie tradycja nie jest wspomnieniem, tylko czymś, co naprawdę łączy ludzi.

Starachowice – święta z sąsiedzkim ciepłem

W Starachowicach Boże Narodzenie ma szczególny klimat – rodzinny, lokalny i pełen dobrej energii. Co roku miasto przygotowuje bogaty program wydarzeń, który łączy tradycję z nowoczesnością. Najbardziej wyczekiwanym punktem grudnia jest Starachowicki Jarmark Bożonarodzeniowy, organizowany przez Urząd Miasta i Starachowickie Centrum Kultury.

W 2024 roku odbyła się już ósma edycja jarmarku, trwająca od 13 do 15 grudnia. W centrum miasta stanęły dziesiątki stoisk z rękodziełem, ozdobami świątecznymi, lokalnymi wypiekami i miodami. Działała strefa gastronomiczna, a wieczorami scena rozbrzmiewała muzyką – występowały chóry szkolne, lokalne zespoły i kolędnicy.

Dużym zainteresowaniem cieszyła się także akcja „Starachowicka Choinka Życzeń”, w ramach której mieszkańcy mogli zostawić na specjalnej choince swoje życzenia i dobre słowa dla innych. Wydarzenie uzupełniły konkursy plastyczne dla dzieci i warsztaty robienia ozdób choinkowych.

Świąteczne dekoracje pojawiły się również w innych częściach miasta – iluminacje przy ul. Radomskiej i placu pod Skałkami stały się ulubionym tłem rodzinnych spacerów i zdjęć. W szkołach i domach kultury odbywały się jasełka, a lokalne media relacjonowały koncerty kolęd w parafiach.

Starachowice pokazują, że święta to nie tylko zakupy i prezenty, ale przede wszystkim wspólnota. Miasto łączy tradycję i radość – w prosty, ale szczery sposób. To miejsce, gdzie kolędy słychać nie tylko ze sceny, ale też z podwórek i szkolnych sal.

Ostrowiec Świętokrzyski – święta w rytmie kolęd i lokalnych smaków

Ostrowiec Świętokrzyski co roku przygotowuje się do Bożego Narodzenia z rozmachem, ale i z dużym poszanowaniem tradycji. Grudzień w mieście to czas jarmarków, koncertów i spotkań, które wprowadzają mieszkańców w świąteczny nastrój.

Najważniejszym punktem jest Kiermasz Bożonarodzeniowy na Rynku, organizowany przez Miejskie Centrum Kultury i Urząd Miasta. W 2024 roku odbył się w dniach 21–22 grudnia, a program był pełen wydarzeń – koncerty kolęd, warsztaty, występy przedszkolaków i wspólne ubieranie choinki. Nie zabrakło też stoisk z lokalnym rękodziełem, domowych pierników i ozdób przygotowywanych przez Koła Gospodyń Wiejskich.

Wieczorem nad Rynkiem rozbrzmiewały kolędy w wykonaniu miejskich chórów i zespołów, a najmłodsi mogli odwiedzić Miasteczko Świętego Mikołaja. To wydarzenie zyskało popularność nie tylko wśród mieszkańców Ostrowca, ale też gości z sąsiednich miejscowości, którzy przyjeżdżają tu po świąteczną atmosferę.

W kościołach i szkołach przygotowywane są jasełka, a w lokalnych kawiarniach odbywają się koncerty kolęd. Wiele rodzin odwiedza też świąteczne iluminacje przy Parku Miejskim, które co roku tworzą bajkową scenerię dla spacerów.

Ostrowiec łączy nowoczesność z tradycją – na scenie pojawiają się młodzi muzycy i lokalne chóry, ale klimat pozostaje ten sam: rodzinny, ciepły i wspólnotowy. To miasto, które pokazuje, że magia świąt naprawdę żyje w sercach ludzi.

Busko-Zdrój – święta w uzdrowiskowym spokoju

Uzdrowisko łączy klimat świąt z ofertą SPA. Hotele przygotowują pakiety z uroczystą kolacją wigilijną i programem kolędowym. To opcja dla kuracjuszy i gości, którzy chcą spędzić święta spokojnie, w sanatoryjnym rytmie.

Busko-Zdrój to miasto, w którym Boże Narodzenie nabiera wyjątkowego, spokojnego rytmu. W grudniu park zdrojowy rozświetlają setki lampek, a sanatoria i hotele zapraszają na świąteczne turnusy z muzyką, kolędami i tradycyjną kuchnią. Atmosfera jest tu inna niż w dużych miastach – zamiast gwaru jarmarków czuć ciszę i ciepło.

Co roku w uzdrowisku odbywa się Buski Jarmark Świąteczny, organizowany przez Urząd Miasta i Buskie Samorządowe Centrum Kultury. W 2024 roku trwał dwa dni – 14 i 15 grudnia – i przyciągnął tłumy mieszkańców oraz kuracjuszy. Na stoiskach można było kupić ręcznie robione ozdoby, regionalne miody, wędliny, pierniki i tradycyjne wypieki. Scena w centrum Buska rozbrzmiewała kolędami w wykonaniu lokalnych artystów, chórów i dzieci ze szkół podstawowych.

W sanatoriach organizowane są kolacje wigilijne z opłatkiem i koncertami kolęd, dzięki czemu goście spędzający święta poza domem mogą poczuć prawdziwą atmosferę rodzinnych świąt. Niektóre ośrodki przygotowują też specjalne spacery z przewodnikiem po oświetlonym parku zdrojowym i koncerty w kaplicy św. Anny. Sprawdź aktualne terminy i programy bezpośrednio na stronach internetowych obiektów.

Busko-Zdrój pokazuje, że Boże Narodzenie nie musi być pośpieszne. W tym mieście święta pachną piernikiem, świerkiem i solanką. To idealne miejsce dla tych, którzy szukają ciszy, muzyki i oddechu – z dala od pośpiechu i sklepów, za to blisko ludzi i tradycji.

Sandomierz – święta w mieście z duszą

Sandomierz w grudniu wygląda jak z kartki świątecznej. Zabytkowe kamienice rozświetlają się ciepłym blaskiem, a Rynek Starego Miasta zamienia się w tętniące życiem miasteczko bożonarodzeniowe. Święta w tym mieście to połączenie historii, muzyki i prawdziwej wspólnoty.

Co roku organizowany jest Jarmark Bożonarodzeniowy, który gromadzi lokalnych twórców, artystów i mieszkańców. W 2024 roku odbył się w dniach 13–15 grudnia, a jego program był pełen atrakcji: koncerty kolęd, pokazy rękodzieła, występy zespołów regionalnych i wspólne ubieranie miejskiej choinki. Stoiska oferowały ozdoby z drewna, ceramikę, miody i pierniki z lokalnych pasiek.

Jednym z najbardziej charakterystycznych punktów jarmarku jest koncert kolęd na Rynku, w którym występują chóry i zespoły z całego regionu. Dźwięk kolęd odbijający się od murów ratusza tworzy niepowtarzalną atmosferę, której trudno szukać gdzie indziej.

W świąteczny weekend w Sandomierzu odbywa się również Wigilijne Spotkanie Mieszkańców, organizowane przez Urząd Miasta i Centrum Informacji Turystycznej. To moment dzielenia się opłatkiem, składania życzeń i wspólnego posiłku pod gołym niebem. Serwowany jest barszcz, pierogi i domowe ciasta.

Po zmroku warto wybrać się na spacer – iluminacje wokół Bramy Opatowskiej, ratusza i bulwarów nad Wisłą tworzą niezwykłą scenerię. Wiele restauracji i pensjonatów oferuje specjalne świąteczne menu, dzięki czemu turyści mogą poczuć, jak wygląda prawdziwa sandomierska Wigilia.

Sandomierz udowadnia, że święta mogą być spokojne i piękne, bez pośpiechu. To miejsce, w którym historia, tradycja i magia Bożego Narodzenia splatają się w jedno.

Wskazówki

Planuj wyjazd na święta do świętokrzyskiego z wyprzedzeniem. Większość miejskich wydarzeń odbywa się w dwa lub trzy grudniowe dni. Sprawdzaj harmonogramy na stronach miast i instytucji kultury. Włoszczowa to mocny punkt dla miłośników kolęd. Sandomierz daje wyjątkowy klimat starego rynku. Busko-Zdrój oferuje spokojne święta w kurorcie. Kielce i Starachowice to pewny wybór, jeśli szukasz jarmarku z pełnym programem.

Podsumowanie

Boże Narodzenie w Świętokrzyskiem to spotkanie z przeszłością – ciche, skromne, ale pełne ciepła i znaczenia. Warto czerpać z tych dawnych tradycji, bo przypominają, że magia świąt nie kryje się w prezentach, lecz w bliskości, spokoju i wdzięczności za to, co mamy.