Cholera: zapomniana choroba, która wraca. Co warto wiedzieć w 2025 roku?

21 lipca, 2025 kobietypro.pl

Cholera to choroba, która wciąż występuje w niektórych regionach świata i warto wiedzieć, gdzie może się pojawić i jak się przed nią chronić. W dobie pandemii COVID-19, informacji o małpiej ospie, odrze i innych chorobach, wielu z nas ma już dość alarmujących nagłówków. Dlatego zaznaczamy od razu – nie chodzi o straszenie, ale o świadomość i czujność, zwłaszcza w czasie letnich podróży.

Spis treści

Cholera to choroba, która wciąż występuje w niektórych regionach świata i warto wiedzieć, gdzie może się pojawić i jak się przed nią chronić. Profilaktyka to nie panika – to troska o siebie i bliskich. Sprawdź, czy choroba jest zaraźliwa i groźna, jakie są jej objawy, gdzie występuje na świecie oraz kiedy ostatnio pojawiła się w Polsce. Dowiedz się, co wywołuje cholerę i jak się przed nią chronić.

Cholera to ostra choroba jelitowa wywołana przez bakterię Vibrio cholerae. Nie wszystkie szczepy Vibrio cholerae produkują tę toksynę. Tylko szczepy, które wytwarzają enterotoksynę, powodują typową, ciężką cholerę. Istnieją szczepy Vibrio cholerae nieprodukcyjne toksyny, które mogą wywoływać łagodniejsze zakażenia lub być obecne bezobjawowo.

Mimo że dziś cholera jest rzadko spotykana w krajach rozwiniętych, wciąż stanowi poważne zagrożenie tam, gdzie dostęp do czystej wody i warunków sanitarnych jest ograniczony. Naukowcy szacują, że każdego roku na świecie odnotowuje się od 1,3 do 4,0 milionów przypadków i od 21 000 do 143 000 zgonów z powodu. [1] Kraje, w których szacuje się liczbę przypadków przekraczających 100 000 rocznie, obejmują: Indie, Etiopię, Nigerię, Haiti, Demokratyczną Republikę Konga, Tanzanię, Kenię i Bangladesz. Regiony WHO o największym obciążeniu przypadkami to głównie Indie i Bangladesz, oraz m.in.: Nigeria, Ghana, Madagaskar, Niger, Mali, Kamerun, Czad, Senegal, Togo. Średnia zapadalność w krajach endemicznych wynosi 2,30 przypadków/1000 populacji zagrożonej rocznie. Chociaż Pakistan, Boliwia i Sri Lanka zostały sklasyfikowane jako nieendemiczne, szacuje się, że łączna liczba przypadków wynosi tam 2 737 rocznie. [2].

Historia cholery

Cholera znana jest od wieków jako choroba wodno-ściekowa, lecz jej globalne pandemie wystąpiły dopiero w XIX w. W ciągu ostatnich 200 lat odnotowano siedem światowych pandemii cholery – pierwsza (1817–1824) wybuchła w delcie Gangesu (Indie), a obecna (siódma) rozpoczęła się w 1961 r. i trwa do dziś. Pandemie te niszczyły całe regiony i pochłonęły dziesiątki milionów ofiar.

Największe epidemie

Pierwsza epidemia rozlała się od Indii na Azję Południowo-Wschodnią, Bliski Wschód, Europę i Afrykę Wschodnią. Kolejne (II 1826–1837, III 1846–1860, IV 1863–1875, V 1881–1896, VI 1899–1923) ogarnęły oba kontynenty amerykańskie, Europę, Azję i Afrykę. Tylko w samych Indiach liczba ofiar pierwszych sześciu pandemii szacowana jest na ponad 15 mln, a kolejne trzy dały dodatkowe 23 mln zgonów, co wywoływało panikę, masową migrację i nawet zamieszki, a władze stosowały kwarantannę i poprawiały infrastrukturę sanitarną.

Przełomowym odkryciem było w 1854 r. udowodnienie przez Johna Snow’a w Londynie, że epidemia rozprzestrzenia się skażoną wodą z miejskiej pompy; usunięcie uchwytu pompy na ulicy Broad Street zatrzymało dalszy rozwój epidemii. Ten dowód dał początek ruchowi higienicznemu – budowano kanalizację, wodociągi i systemy uzdatniania wody, co znacznie ograniczyło choroby wodnopochodne. Równocześnie rozwój teorii zarazkowej przyniósł kolejne odkrycia: w 1883 r. Robert Koch wyizolował pałeczkę cholery (niezależnie w 1854 r. opisał ją Filippo Pacini), co potwierdziło zakaźny charakter choroby i umożliwiło opracowanie szczepionek.

Dzięki tym środkom bogate kraje prawie wyeliminowały chorobę, lecz szczep El Tor, pojawiający się od 1961 r. w ramach VII pandemii, wciąż pustoszy przede wszystkim regiony o słabej infrastrukturze sanitarnej. Współcześnie epidemie cholery wybuchają tam, gdzie panują wojny, klęski żywiołowe i ubóstwo – dla przykładu na Haiti (po trzęsieniu ziemi 2010 r.) zanotowano ~820 tys. zachorowań i 9800 zgonów do 2019 r., a od wybuchu wojny domowej w Jemenie (2016 r.) do połowy 2017 r. ok. 863 tys. przypadków i 2177 zgonów. WHO szacuje, że każdego roku choruje na cholerę 1,3–4 mln ludzi, z czego 21–143 tys. umiera. To pokazuje, że pomimo postępów medycznych choroba ta nadal zbiera krwawe żniwo tam, gdzie brak dostępu do czystej wody i skutecznej kanalizacji.

Pandemia cholery w Polsce – historia i przebieg

Cholera dotarła do Polski już podczas pierwszej pandemii (1817–1824), ale największe i najbardziej tragiczne w skutkach fale zachorowań miały miejsce podczas drugiej i trzeciej pandemii w XIX wieku. Największe fale cholery w Polsce:

🦠 1831 – epidemia w czasie Powstania Listopadowego

Przyczyna rozprzestrzenienia: Przemieszczanie wojsk rosyjskich i brak odpowiednich środków sanitarnych.
Zasięg: Warszawa, Lublin, Wilno, Kraków i inne miasta Królestwa Polskiego.
Skutki: W samej Warszawie zmarło ponad 4 000 osób, w Lublinie – ok. 1 800.
Choroba wzbudzała ogromną panikę, prowadzono kwarantanny i izolacje, ale wiedza o patogenach była jeszcze znikoma.

🦠 1848–1855 – kolejne fale epidemii

W czasie tzw. „Wiosny Ludów” cholera wróciła do wielu miast z całą siłą.
Zasięg objął Królestwo Polskie, Galicję, Śląsk i Wielkopolskę.

🦠 1866 – najbardziej śmiertelna fala

Związana z czwartą pandemią światową i wojną austriacko-pruską, która przyczyniła się do rozprzestrzenienia choroby.
W niektórych miastach śmiertelność sięgała 15–20% zakażonych.
W Warszawie zmarło około 3 000 osób.
W Krakowie wprowadzono pierwsze bardziej systematyczne działania sanitarne.

Pandemie cholery wielokrotnie nawiedzały ziemie polskie w XIX wieku, zbierając tragiczne żniwo – szczególnie tam, gdzie panowały złe warunki higieniczne i brakowało dostępu do czystej wody. Dzięki rozwojowi infrastruktury sanitarnej i medycyny, dziś cholera nie występuje w Polsce endemicznie, ale przypadki wciąż są możliwe. Od początku XX wieku notowano już tylko pojedyncze ogniska cholery, najczęściej przywleczone z zagranicy. Dzięki rozwojowi kanalizacji, wodociągów i lepszej higienie, epidemie przestały nawiedzać Polskę na dużą skalę.

Czy cholera jest zaraźliwa?

Tak, cholera jest zaraźliwa. Przenosi się przede wszystkim drogą fekalno-oralną. Źródłem zakażenia są zanieczyszczone wodą lub żywnością cysty bakterii Vibrio cholerae. W warunkach idealnych (gęste skupiska ludzkie, brak dostępu do czystej wody) jedna osoba chora może zakażać dziesiątki kolejnych, zwłaszcza jeśli nie wdroży się szybkich działań sanitarnych i edukacyjnych.

Czy cholera jest śmiertelna i groźna?

Bez leczenia ryzyko śmierci sięga nawet 50 %, głównie z powodu gwałtownej utraty płynów i elektrolitów oraz odwodnienia. Dzięki antybiotykom i łatwo dostępnym płynom nawadniającym (ORT, Oral Rehydration Therapy, gotowa mieszanina elektrolitów i glukozy ) śmiertelność spada poniżej 1 %, jeśli pacjent trafia szybko pod opiekę medyczną. Większość osób, które zachorują na cholerę, ma łagodne objawy lub nie ma ich wcale. U około 1 na 10 osób rozwijają się poważne objawy, takie jak wodnista biegunka, wymioty i skurcze nóg. Szybka utrata płynów ustrojowych może prowadzić do odwodnienia i wstrząsu.

Czy cholera to wirus?

Nie, cholera to nie wirus. Jest chorobą bakteryjną, a jej przyczyną jest bakteria o nazwie Vibrio cholerae – dokładnie Vibrio cholerae serotypy O1 lub O139. Jest to gram-ujemna pałeczka wodna, która produkuje silną enterotoksynę (toksynę choleryczną), prowadzącą do intensywnej biegunki.

Jak dochodzi do zakażenia cholerą?

Choroba nie przenosi się drogą kropelkową ani przez zwykły kontakt z chorym (np. uścisk dłoni), jeśli przestrzegana jest higiena. Wystarczy połknięcie niewielkiej liczby bakterii, by doszło do zakażenia, szczególnie jeśli organizm jest odwodniony, osłabiony lub występuje niedokwasota żołądka.

Picie zanieczyszczonej wody – najczęstsza droga. Woda skażona odchodami osoby chorej lub nosiciela bakterii Vibrio cholerae.
Spożycie skażonej żywności, zwłaszcza:
- surowych lub niedogotowanych owoców morza (np. małże, ostrygi),
- warzyw i owoców mytych w zakażonej wodzie,
- żywności przygotowywanej przez osoby bez zachowania higieny.
Brudne ręce – dotknięcie ust rękami z bakteriami, np. po kontakcie z zakażonym materiałem lub wodą.
Kontakt ze skażonymi powierzchniami – np. naczyniami, wodą w umywalce, sanitariami w regionach objętych epidemią.

Aby uniknąć zakażenia, kluczowe jest picie wyłącznie przegotowanej lub butelkowanej wody, jedzenie dobrze ugotowanego jedzenia i mycie rąk wodą z mydłem lub środkiem dezynfekującym.

Przyczyny i patogeneza – co wywołuje chorobę cholera?

Główny czynnik: Vibrio cholerae (serotypy O1 i O139 są najbardziej niebezpieczne).
Mechanizm działania: Toksyna choleryczna wiąże się z komórkami nabłonka jelita cienkiego, powodując nadmierne wydzielanie jonów i płynów do światła jelita. Mechanizm działania toksyny cholerycznej
Powiązanie z receptorami GM1
Toksyna choleryczna (cholera toxin, CT) składa się z podjednostek B (CTB), które wiążą się z gangliozydem GM1 na powierzchni enterocytów jelita cienkiego
Endocytoza i uwolnienie podjednostki A
Po związaniu następuje endocytoza. W komórkach jelitowych podjednostka A (CTA1) ulega uwolnieniu i trafia do cytoplazmy, gdzie przeprowadza ADP-rybozylację białka Gsα
Aktywacja cyklazy adenylanowej i wzrost cAMP
ADP-rybozylacja blokuje hydrolizę GTP, co powoduje stałą aktywność cyklazy adenylanowej. W komórce rośnie poziom cAMP
Sekrecja jonów i wody
Wysoki poziom cAMP aktywuje kinazę A (PKA), a ona z kolei uruchamia kanał CFTR, prowadząc do masywnej sekrecji jonów Cl⁻, a następnie Na⁺ i wody do światła jelita
Efekt kliniczny
Konsekwencją jest gwałtowna, wodnista biegunka, często opisywana jako „biegunka ryżowa”, prowadząca do szybkiego odwodnienia. Nieleczona biegunka prowadzi do ciężkiego odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych i kwasicy metabolicznej
Czynniki ryzyka: brak dostępu do czystej wody pitnej, nieodpowiednie warunki sanitarne, żywność skażona fekaliami.

Jakie są objawy cholery?

Biegunka – bardzo wodnista, przypominająca „wodę po ryżu” (przezroczysta, bezbarwna z białymi grudkami).
Wymioty – często pojawiają się szybko po wystąpieniu biegunki.
Odwodnienie – spowodowane gwałtowną utratą płynów i elektrolitów.
Skurcze mięśni – zwłaszcza w nogach, wynikające z utraty soli.
Suchość skóry i błon śluzowych.
Spadek ciśnienia krwi i przyspieszone tętno – oznaki wstrząsu hipowolemicznego 9stan zagrażający życiu, który występuje w wyniku gwałtownej utraty dużej ilości płynów ustrojowych: krwi, wody, elektrolitów, co prowadzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej i niewystarczającego ukrwienia narządów).
Osłabienie, apatia, senność – w wyniku ciężkiego odwodnienia.

Uwaga:
Cholera może przebiegać bardzo gwałtownie i być śmiertelna, jeśli nie zostanie szybko leczona (głównie przez podanie płynów i elektrolitów).

Czy cholera jest w Polsce? (stan na 2025)

Obecnie w Polsce nie występują naturalne ogniska cholery. Wszystkie zgłaszane przypadki to zwykle podróżni powracający z obszarów endemicznych, diagnozowani i izolowani przez sanepid. Zgodnie z najnowszymi komunikatami służb sanitarnych, w lipcu 2025 roku potwierdzono w Polsce przypadek cholery.

Data i miejsce: 19 lipca 2025 r. u starszej pacjentki hospitalizowanej w Stargardzie (Zachodniopomorskie) wykryto bakterię Vibrio cholerae w dwóch niezależnych laboratoriach [3]
Stan pacjentki: Z podejrzeniem ciężkiej biegunki i odwodnienia trafiła do Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie, gdzie dodatkowo przeprowadzono badania toksyny cholerycznej
Postępowanie sanitarne: Osoby z kontaktem zostały objęte kwarantanną domową (ok. 26 osób) i nadzorem epidemiologicznym (ok. 85 osób).

Ta sytuacja obala wcześniejsze założenie o całkowitym braku zachorowań w 2025 roku – służby podkreślają jednak, że nie ma sygnałów epidemicznych i że na razie jest to pojedynczy, możliwy przypadek importowany.

Zgodnie z raportami Głównego Inspektora Sanitarnego, poprzedni przypadek cholery w Polsce odnotowano w 2019 r. w porcie w Świnoujściu, kiedy to u indyjskiego marynarza wykryto zakażenie Vibrio cholerae podczas postoju statku w tym mieście. [4]

Gdzie występuje cholera obecnie na świecie?

Choroba jest endemiczna przede wszystkim w krajach o ograniczonym dostępie do czystej wody i warunków sanitarnych:

Gdzie występuje cholera obecnie na świecie? (stan na 2025)
Cholera wciąż występuje endemicznie i epidemicznie w wielu krajach, szczególnie tam, gdzie brak dostępu do czystej wody, kanalizacji i szybkiej opieki medycznej. Według WHO i CDC, w 2023–2025 roku najwięcej przypadków notowano w następujących regionach:
Afryka
To obecnie najbardziej dotknięty kontynent: Etiopia, Demokratyczna Republika Konga, Mozambik, Nigeria, Kamerun, Zambia, Somalia – zwłaszcza w obozach dla uchodźców i rejonach objętych konfliktem. W wielu z tych krajów występują ciągłe epidemie – z tysiącami przypadków rocznie i dużą śmiertelnością.
Azja: Afganistan, Bangladesz – m.in. w obozach dla uchodźców Rohingya w Kutupalong (Cox’s Bazar), Pakistan – powodzie i problemy sanitarne sprzyjają rozprzestrzenianiu choroby.Nepal, Jemen – trwająca od 2016 roku największa współczesna epidemia cholery, z milionami zakażeń i tysiącami zgonów.
Ameryka Łacińska i Karaiby
Haiti – epidemia z 2010 roku powróciła w 2022 i trwa nadal.
Dominikana – sporadyczne przypadki powiązane z sytuacją na Haiti.
Wenezuela – występowały lokalne ogniska w ostatnich latach.
Europa i kraje rozwinięte
Cholera nie występuje endemicznie, ale notuje się przypadki importowane, np.:
przez turystów, marynarzy, osoby powracające z misji humanitarnych.
W 2025 roku Polska odnotowała jeden przypadek cholery.
Dane WHO (2023–2024):
Ponad 500 000 przypadków cholery w 45 krajach.
Ponad 4 000 zgonów.
WHO alarmuje, że sytuacja pogarsza się ze względu na zmiany klimatyczne, konflikty zbrojne i katastrofy naturalne.

Cholera obecnie występuje głównie w krajach Globalnego Południa – Afryki, Azji Południowej i Ameryki Łacińskiej. Podróżując do tych regionów, warto zachować ostrożność, przestrzegać zasad higieny, rozważyć szczepienie i śledzić aktualne komunikaty WHO oraz sanepidu.

Jak uniknąć zarażenia cholerą podczas podróży -checklista

Oto praktyczny poradnik: jak uniknąć zarażenia cholerą podczas podróży, szczególnie do krajów tropikalnych i obszarów o niskim standardzie sanitarnym:

🌍 1. Wybieraj bezpieczne źródła wody

Pij tylko wodę butelkowaną z nienaruszonym korkiem.
Unikaj wody z kranu, studni, fontann, a także kostek lodu (robionych często z nieprzegotowanej wody).
Do mycia zębów używaj również wody butelkowanej lub przegotowanej.

🍽️ 2. Zachowaj ostrożność przy jedzeniu

Jedz tylko świeżo przygotowane, dobrze ugotowane lub usmażone potrawy.
Unikaj:
- Surowych owoców morza (np. ostryg, małży),
- Surowych warzyw i owoców, których nie możesz sam obrać,
- Jedzenia z ulicznych stoisk (chyba że masz pełne zaufanie do warunków higienicznych).

✋ 3. Myj ręce często i dokładnie

Regularnie myj ręce wodą z mydłem, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety oraz przed przygotowaniem posiłku lub jedzeniem.
Noś żel antybakteryjny na bazie alkoholu (min. 60%) – przydatny w miejscach bez dostępu do bieżącej wody.

💉 4. Zastanów się nad szczepieniem

Istnieją doustne szczepionki przeciwko cholerze (np. Dukoral), zalecane przy podróżach do rejonów epidemicznych.
Szczepienie nie daje 100% ochrony, ale znacznie zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.

🧳 5. Sprawdź aktualne zagrożenia

Przed wyjazdem odwiedź stronę WHO, CDC lub polskiego sanepidu, by sprawdzić, czy w danym kraju panuje epidemia cholery.
W razie ryzyka warto zabrać zestaw ORS (oral rehydration salts – doustne sole nawadniające).

🏥 6. W razie objawów – działaj szybko

Objawy cholery to m.in. nagła, wodnista biegunka, odwodnienie, wymioty.
Szybkie nawodnienie i kontakt z lokalną opieką medyczną mogą uratować życie.

Kto powinien się szczepić przeciwko cholerze?

Osoby podróżujące do obszarów o wysokim ryzyku cholery.

Pracownicy służby zdrowia lub osoby pracujące w warunkach zwiększonego ryzyka. Osoby pracujące w środowiskach, gdzie może dojść do kontaktu z chorymi lub materiałem zakaźnym podczas epidemii cholery.
Osoby planujące podróż do krajów, gdzie występują epidemie cholery lub gdzie choroba jest powszechna (np. niektóre rejony Azji, Afryki, Ameryki Południowej). Szczególnie jeśli podróż obejmuje miejsca z niskim standardem sanitarnym lub brak dostępu do czystej wody.
Osoby w miejscach o trudnych warunkach sanitarnych, zwłaszcza podczas epidemii.
Osoby przebywające w obozach dla uchodźców lub w sytuacjach kryzysowych.
Szczepienie nie zastępuje zasad higieny – nadal ważne jest picie przegotowanej wody, mycie rąk, unikanie jedzenia z niepewnych źródeł.
Szczepionka ma dobre bezpieczeństwo i jest dobrze tolerowana.

Czy jest się czego obawiać?

Cholera, choć dziś kontrolowana w większości krajów rozwiniętych, nadal stanowi zagrożenie tam, gdzie infrastruktura sanitarna jest niewystarczająca. Szybka diagnostyka, leczenie nawadniające oraz edukacja zdrowotna to kluczowe elementy walki z tą chorobą. Profilaktyka – zwłaszcza zapewnienie czystej wody i odpowiedniej higieny – pozostaje najskuteczniejszą metodą ochrony przed cholera.

Podsumowanie

Współcześnie w Polsce nie ma trwałych ognisk cholery, a system sanitarny, kontrola wody pitnej i sprawna opieka medyczna skutecznie chronią społeczeństwo przed epidemią. Jednak choroba wciąż stanowi realne zagrożenie na świecie – zwłaszcza w rejonach objętych wojną, ubóstwem lub katastrofami naturalnymi (np. Haiti, Jemen, niektóre kraje Afryki i Azji).

W 2025 roku potwierdzono pierwszy od lat przypadek cholery w Polsce, co pokazuje, że ryzyko zakażeń istnieje, zwłaszcza w dobie łatwych podróży międzykontynentalnych. Nie oznacza to jednak zagrożenia epidemią – systemy nadzoru epidemiologicznego działają sprawnie.

Dla podróżujących do krajów endemicznych – jest to zagrożenie, ale można się skutecznie zabezpieczyć: szczepienie, ostrożność w jedzeniu i piciu, dobre przygotowanie medyczne.

Cholera dziś to bardziej wyzwanie globalne niż lokalne. W miejscach z dobrą infrastrukturą i świadomością zdrowotną jest chorobą w pełni kontrolowalną – ale tam, gdzie zawodzi dostęp do wody, leczenia i informacji, nadal zabija. Aby rozwinęła się klasyczna, ciężka cholera, obecność toksyny jest konieczna. Brak toksyny oznacza, że zakażenie może mieć łagodniejszy przebieg lub nie wywołać objawów.

Źródła i przypisy:

[1] Cholera, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), 5 grudnia 2024, dostęp onlie [21.07.2025]

[2] Zaktualizowane globalne obciążenie w krajach endemicznych – PMC, , dostęp online [21.07.2025]

[3] Przypadek cholery u seniorki w Stargardzie potwierdzony przez dwa niezależne laboratoria | Polska Agencja Prasowa SA, dostęp online [21.07.2025]

[4] First cholera case in Poland in 6 years – Chief Sanitary Inspector confirms – English Section, dostęp onlie [21.07.2025]

Toksyna: paradygmat wielofunkcyjnego białka – PMC, dostęp onlie [21.07.2025]

CDC, Centers for Disease Control and Prevention (CDC), agency of the U.S. Department of Health and Human Services, Cholera, 29.05.2025, dostęp onlie [21.07.2025]

John Snow, Cholera, the Broad Street Pump; Waterborne Diseases Then and Now – PMC, dostęp onlie [21.07.2025]

WHO EMRO | Outbreak update – cholera in Yemen, 26 October 2017 | Cholera | Epidemic and pandemic diseases, dostęp onlie [21.07.2025]

Cholera- Haiti, WHO, 13.12.2022, dostęp onlie [21.07.2025]

History of cholera – Wikipedia, dostęp onlie [21.07.2025]

Cholera – 7th Pandemic, Bacteria, Vibrio | Britannica, dostęp onlie [21.07.2025]

Podziel się wpisem: