Jedną z najczęstszych przyczyn letnich zatruć pokarmowych jest Salmonella. Lato to czas grillów, lodów, pikników i wyjazdów. Wysokie temperatury i jedzenie na świeżym powietrzu sprzyjają jednak nie tylko relaksowi.
Salmonella to bakteria, która może bardzo skutecznie popsuć urlop, a w niektórych przypadkach nawet zagrozić zdrowiu. Zobacz, jak jej uniknąć i co zrobić, jeśli podejrzewasz zakażenie.
Co to jest Salmonella?
Salmonella to rodzaj bakterii, która wywołuje jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą pokarmową – salmonellozę.
Zakażenie salmonellą (salmonelloza) jest powszechną chorobą bakteryjną, która atakuje przede wszystkim jelita. Bakterie Salmonelli zazwyczaj żyją w jelitach zakażonych zwierząt i ludzi i są wydalane z kałem. (1)
Zakażenie następuje najczęściej po spożyciu skażonego jedzenia lub wody. Szczególnie niebezpieczne są surowe jaja, niedogotowane mięso (zwłaszcza drób), niepasteryzowane mleko, lody domowej roboty oraz jedzenie, które było przechowywane w złych warunkach.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opisuje Salmonellę jako jedną z czterech najważniejszych przyczyn biegunki na świecie. Rocznie na całym świecie odnotowuje się około 200 milionów do 1 miliarda przypadków zakażeń Salmonellą, z 93 milionami przypadków zapalenia żołądka i jelit i 155 000 zgonów. (2) Salmonella dostaje się do organizmu przez układ pokarmowy i namnaża się w jelitach. Objawy zakażenia to przede wszystkim silna biegunka, gorączka, bóle brzucha, nudności i wymioty. Pojawiają się zazwyczaj w ciągu 6–72 godzin od zjedzenia zakażonego produktu.
W większości przypadków choroba ma przebieg łagodny i ustępuje samoistnie po kilku dniach. Jednak u dzieci, seniorów i osób z osłabioną odpornością może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak odwodnienie czy zakażenie ogólnoustrojowe. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie zasad higieny i bezpiecznego przygotowywania jedzenia – zwłaszcza latem, kiedy bakterie szybciej się namnażają.
Gdzie można zarazić się Salmonellą?
Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą pokarmową – czyli po prostu przez zjedzenie skażonego jedzenia. Salmonella najczęściej przenosi się przez żywność, która została skażona bakteriami w trakcie produkcji, przechowywania lub przygotowywania.
Jakie pokarmy mogą powodować Salmonellę?
Największe ryzyko niosą ze sobą:
- surowe lub niedogotowane jaja (np. w domowym majonezie, tiramisu, sosach),
- mięso z kurczaka i indyka – zwłaszcza niedosmażone lub źle przechowywane,
- niepasteryzowane mleko i sery,
- surowe lub niedopieczone mięso – zwłaszcza drób (kurczak, indyk), który często bywa nosicielem Salmonelli. Wystarczy niewłaściwa obróbka termiczna, by bakterie przetrwały,
- lody z nieznanego źródła – zwłaszcza domowe, przygotowane na bazie surowych jaj lub źle przechowywane w wysokiej temperaturze,
- gotowe sałatki – szczególnie te z majonezem, makaronem, ryżem lub jajkami, jeśli nie były odpowiednio schłodzone,
- owoce morza – zwłaszcza jeśli są spożywane na surowo lub półsurowo, bez odpowiedniego przygotowania,
- warzywa i owoce – jeśli nie zostały dokładnie umyte i miały kontakt z glebą, wodą,
- jedzenie z grilla, które z zewnątrz wygląda na gotowe, a w środku jest jeszcze surowe.
Zatrucie może też wystąpić, gdy gotowe jedzenie zostało skażone przez brudne ręce, nieumyte deski do krojenia czy wspólne naczynia. Dlatego tak ważna jest nie tylko jakość jedzenia, ale też higiena w kuchni.
Latem bakterie namnażają się znacznie szybciej. Wystarczy kilka godzin w cieple, żeby sałatka z majonezem czy jajkiem zamieniła się w zagrożenie dla zdrowia. Dlatego tak ważne jest przechowywanie żywności w chłodzie i dokładne mycie rąk oraz sprzętów kuchennych.
Czy salmonella jest zaraźliwa?
Niestety, salmonella jest zaraźliwa. Większość z nas kojarzy ją głównie z jedzeniem. Bakteria jednak może przenosić się także z człowieka na człowieka, szczególnie przez brudne ręce. Wystarczy, że osoba zakażona nie umyje rąk po skorzystaniu z toalety i dotknie wspólnych przedmiotów. Mowa tu o klamkach, sztućcach, ręcznikach, papierze toaletowym – a bakteria może trafić do organizmu innej osoby drogą ustną.
Szczególnie narażone są dzieci w żłobkach i przedszkolach, seniorzy w domach opieki i osoby z obniżoną odpornością. Zdarza się też, że niektóre osoby przechodzą zakażenie bezobjawowo, ale nadal wydalają bakterie i mogą zarażać innych.
Dlatego tak ważne jest przestrzeganie higieny. Podstawą jest mycie rąk wodą z mydłem po każdej wizycie w toalecie. Niezbędne jest dokładne czyszczenie toalety, regularna dezynfekcja powierzchni i unikanie wspólnego jedzenia z jednej miski lub picia z tej samej butelki.
Jeśli ktoś w domu ma potwierdzoną salmonellę – warto używać osobnych ręczników. Staraj się dopilnować higieny w kuchni i nie przygotowywać jedzenia dla innych do czasu całkowitego wyzdrowienia.
Jakie są objawy zakażenia Salmonellą?
Objawy salmonelli pojawiają się zwykle od 6 do 72 godzin po spożyciu zakażonego jedzenia. U większości osób są to:
- silne bóle brzucha
- nagła, wodnista biegunka
- gorączka
- nudności i wymioty
- dreszcze, bóle mięśni, osłabienie
U dzieci, seniorów i osób z obniżoną odpornością objawy mogą być ostrzejsze i prowadzić do odwodnienia. Dlatego nie warto zwlekać z wizytą u lekarza, jeśli objawy są silne, długo się utrzymują lub towarzyszy im wysoka gorączka.
Jak długo trwa zatrucie Salmonellą?
Czas trwania zatrucia zależy od wieku, stanu zdrowia i odporności osoby zakażonej. U większości dorosłych objawy utrzymują się od 4 do 7 dni. W tym czasie najważniejsze jest nawadnianie – najlepiej wodą z elektrolitami lub specjalnymi preparatami na odwodnienie. Unikaj mleka, kawy i soków owocowych, które mogą nasilać biegunkę.
W cięższych przypadkach konieczne bywa leczenie szpitalne – szczególnie wtedy, gdy zatrucie prowadzi do odwodnienia lub infekcja rozprzestrzenia się poza układ pokarmowy.
Jak wygląda leczenie salmonellozy?
Leczenie salmonellozy zależy od nasilenia objawów i ogólnego stanu zdrowia chorego. Podczas leczenia domowego kluczowe jest picie dużej ilości płynów – najlepiej wody, roztworów elektrolitów lub specjalnych preparatów nawadniających dostępnych w aptekach. Ma to zapobiec odwodnieniu spowodowanemu biegunką i wymiotami. W niektórych przypadkach pomocne może być stosowanie lekkostrawnej diety – gotowany ryż, sucharki, banany, zupa warzywna bez tłuszczu.
Leki przeciwbakteryjne (antybiotyki) stosuje się rzadko – tylko w cięższych przypadkach, np. u niemowląt, seniorów, osób z obniżoną odpornością lub gdy zakażenie rozprzestrzeniło się poza układ pokarmowy. Nie zaleca się rutynowego stosowania leków przeciwbiegunkowych, ponieważ mogą one opóźniać wydalanie bakterii z organizmu.
W przypadku ciężkiego przebiegu – z silnym odwodnieniem, wysoką gorączką lub podejrzeniem powikłań – konieczna może być hospitalizacja i leczenie dożylne. Po przebyciu salmonellozy ważne jest, aby przez kilka dni jeszcze stosować lekką dietę i dbać o higienę, ponieważ nawet po ustąpieniu objawów można przez jakiś czas wydalać bakterie i zarażać innych.
Jak latem ustrzec się Salmonelli?
Latem więcej jemy na świeżym powietrzu i częściej podróżujemy, także za granicę. Wówczas higiena staje się Twoją pierwszą linią obrony przed salmonellą. To nie tylko kwestia mycia rąk. To też uważne korzystanie z toalet publicznych, zachowanie ostrożności przy jedzeniu na ulicy i rozsądnym wyborze restauracji w nieznanym kraju. Niebezpieczne jest dotykanie powierzchni publicznych – takich jak przyciski w windach, poręcze w autobusach, klamki czy uchwyty w sklepach. Może to pośrednio prowadzić do zakażenia Salmonellą, jeśli po takim kontakcie dotkniesz twarzy, ust lub jedzenia bez wcześniejszego umycia rąk. Salmonella przenosi się głównie przez żywność. Jednak bakteria potrafi przetrwać na powierzchniach przez kilka godzin, a nawet dni – szczególnie w ciepłych i wilgotnych warunkach.
Kraje o podwyższonym ryzyku
W tropikach czy krajach o niższym standardzie sanitarnym ryzyko zakażenia jest wyższe. Dlatego też nigdy nie pij wody z kranu, nie jedz lodu w napojach i nie kupuj potraw z niepewnych źródeł! Nawet w hotelu z dobrymi opiniami możesz się zatruć, jeśli zlekceważysz podstawy higieny.
Salmonella nie zna granic – i nie potrzebuje paszportu, żeby popsuć Ci wakacje. Największe ryzyko zakażenia salmonellą występuje w krajach, gdzie standardy higieny i bezpieczeństwa żywności są niższe lub nie są ściśle egzekwowane. Dotyczy to przede wszystkim państw o ciepłym i wilgotnym klimacie. Tu bakterie szybciej się namnażają, a jedzenie często przechowywane jest bez chłodzenia.
Do krajów o podwyższonym ryzyku należą m.in.: Egipt, Tunezja, Turcja, Indie, Tajlandia, Maroko, Indonezja, Meksyk, Kenia, Dominikana, Filipiny, Wietnam. To w tych miejscach szczególnie łatwo zarazić się salmonellą przez uliczne jedzenie, lody z niepewnego źródła, nieprzegotowaną wodę lub kontakt z brudnymi rękoma. Ryzyko istnieje również w wielu regionach południowej Europy (np. we Włoszech, Hiszpanii, Grecji). Latem, temperatury są tu wysokie, a jedzenie niestety często długo stoi poza lodówką.
Przede wszystkim higiena i rozsądek
Warto pamiętać, że nawet w krajach rozwiniętych salmonella może z łatwością wkraść się do Twojego talerza. Jeśli zaniedbasz higienę, jesz na szybko i nie patrzysz na warunki sanitarne, sam na siebie sprowadzasz ryzyko. Podróże to świetna okazja do odkrywania smaków, ale zdrowie zaczyna się od rozwagi. Oto kilka prostych zasad, które mogą Cię uchronić:
- nie jedz surowych jaj ani mięsa,
- myj ręce przed jedzeniem, po wyjściu z toalety i po kontakcie ze zwierzętami,
- przechowuj jedzenie w lodówce – nie zostawiaj go na słońcu lub w aucie,
- unikaj jedzenia z podejrzanych źródeł, zwłaszcza na plażach, festynach i targach,
- zwracaj uwagę na termin przydatności do spożycia,
- nie jedz lodów z nieznanego źródła, zwłaszcza domowych, jeśli nie masz pewności co do składników.
Jedzenie z nieznanych źródeł zdecydowanie zwiększa ryzyko zakażenia Salmonellą. Mowa tu o ulicznych straganach, budkach czy prowizorycznych kuchniach ulicznych w krajach o niższym standardzie sanitarnym (Indie, Egipt, Tajlandia czy Maroko). Choć lokalne jedzenie bywa kuszące i pełne aromatów, to warunki, w jakich jest przygotowywane, często pozostawiają wiele do życzenia. Brak lodówek, mycia rąk, odpowiedniego podgrzewania mięsa czy przechowywania sosów na słońcu przez cały dzień. To wszystko sprzyja namnażaniu bakterii, w tym salmonelli.
W Indiach popularne uliczne przekąski jak samosy, lassi czy curry bywają serwowane w warunkach, które nie gwarantują bezpieczeństwa mikrobiologicznego. Do tego dochodzi lokalna woda, która bywa źródłem dodatkowego ryzyka – nawet w kostkach lodu czy umytych owocach.
Jeśli chcesz spróbować lokalnej kuchni, rób to z głową. Wybieraj miejsca, gdzie jedzenie jest przygotowywane na świeżo, podgrzewane na Twoich oczach, a kolejka miejscowych ludzi świadczy o dobrej reputacji. Unikaj surowych warzyw, sałatek, lodów i potraw stojących w ciepłych warunkach. Czasem warto odmówić z grzecznością, niż potem spędzić kilka dni w hotelowej łazience z powodu zatrucia.
Salmonella a lody na plaży – czy naprawdę są niebezpieczne?
Lody na plaży kuszą, chłodzą i smakują najlepiej w upale. Ale właśnie wtedy mogą stać się poważnym zagrożeniem dla zdrowia, zwłaszcza jeśli pochodzą z niepewnego źródła. Salmonella może znaleźć się w lodach, szczególnie tych domowej produkcji lub serwowanych w miejscach bez odpowiedniego chłodzenia i higieny.
Największe ryzyko niosą lody przygotowywane na bazie surowych jaj – popularnych w domowych przepisach i deserach sprzedawanych na ulicznych stoiskach. Jeśli jajka nie były świeże lub przechowywane w lodówce, bakterie mogą przetrwać i rozmnożyć się w ciepłym otoczeniu. Ryzykowne są także maszyny do lodów kręconych, które nie są regularnie czyszczone – tam salmonella może czaić się dłużej, niż myślisz.
Jeśli kupujesz lody na plaży, wybieraj miejsca, które dbają o czystość, mają dostęp do prądu i lodówki. Zwróć uwagę, czy personel używa rękawiczek. Unikaj lodów z niezamkniętych pojemników, miękkich lub lekko roztopionych – to znak, że były rozmrażane i zamrażane ponownie. To sprzyja rozwojowi bakterii.
Pamiętaj: lody mogą być przyjemnością, ale latem stają się też jednym z najczęstszych nośników salmonelli, jeśli nie zachowasz ostrożności.
Jak zapobiegać Salmonelli?
Salmonelli można skutecznie zapobiegać, stosując proste zasady higieny i ostrożności, zwłaszcza latem. Przede wszystkim trzeba pamiętać o dokładnym myciu rąk. Należy to robić przed jedzeniem, po skorzystaniu z toalety, po powrocie do domu i po kontakcie ze zwierzętami. Unikaj spożywania surowych jaj i niedogotowanego mięsa, zwłaszcza drobiu, który często bywa źródłem zakażenia. Gotowanie i smażenie w odpowiedniej temperaturze skutecznie zabija bakterie. Jedzenie należy przechowywać w lodówce – szczególnie produkty zawierające jajka, mięso i nabiał. Nigdy nie łącz surowych i gotowych produktów. Zawsze używaj oddzielnych desek i noży, a upieczonego mięsa nie kładź na talerzu, na którym wcześniej leżało surowe. Uważaj też na lody i sałatki z majonezem – latem łatwo się psują, szczególnie poza lodówką. Pij tylko wodę z pewnych źródeł i unikaj lodu w napojach, jeśli nie masz pewności, z jakiej wody został przygotowany. Myj owoce i warzywa, nawet jeśli nie jesz skórki – mogą mieć kontakt z bakteriami w sklepie lub podczas transportu. Szczególną ostrożność zachowuj podczas grillowania i pikników – dokładnie piecz mięso i nie zostawiaj jedzenia na słońcu. To wszystko znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia salmonellą i pozwala cieszyć się latem bez przykrych niespodzianek.
Jak zadbać o higienę rąk i ustrzec się salmonelli?
Higiena rąk to najprostszy i najskuteczniejszy sposób, by chronić się przed salmonellą. To właśnie przez brudne dłonie bakterie najczęściej trafiają do ust – zwłaszcza po kontakcie z surowym mięsem, jajkami, zwierzętami, toaletą czy powierzchniami publicznymi, jak klamki czy uchwyty w autobusie.
Ręce powinno się myć wodą z mydłem przez co najmniej 20 sekund, szczególnie przed jedzeniem, po wyjściu z toalety i po przygotowywaniu surowych produktów. Samo opłukanie wodą nie wystarczy – tylko mydło usuwa tłuszcz i bakterie. W podróży, na plaży czy podczas zakupów warto mieć przy sobie żel lub chusteczki antybakteryjne, ale nie zastępują one mycia – działają doraźnie.
Pamiętaj, że nawet zdrowe jedzenie może stać się zagrożeniem, jeśli zjadasz je brudnymi rękami. Dlatego jeśli chcesz uniknąć salmonelli latem – zaczynaj od czystych rąk, nie tylko w kuchni, ale i poza domem. To mały nawyk, który może oszczędzić Ci dużych kłopotów.
Salmonella nie wybiera – może dopaść każdego, szczególnie latem. Wysoka temperatura, niestaranność w przygotowywaniu jedzenia i brak higieny to jej sprzymierzeńcy. Warto znać objawy zatrucia Salmonellą. Dobrze przed wyjazdem na urlop, czy nawet wypadem na grilla do znajomych, wiedzieć gdzie i jak można się nią zarazić. Zminimalizujesz w ten sposób ryzyko. Dbaj o jedzenie, myj ręce i zachowaj ostrożność – bo latem lepiej chłonąć słońce niż walczyć z biegunką i wymiotami.
Przypisy:
(1) Salmonella | Food Standards Agency, [online, dostęp 24.05.2025]
(2) Salmonellosis: An Overview of Epidemiology, Pathogenesis, and Innovative Approaches to Mitigate the Antimicrobial Resistant Infections – PMC, [online, dostęp 24.05.2025]
